KIẾN THỨC DA LIỄU: Dinh dưỡng và yếu tố ngoại di truyền ảnh hưởng làn da mỗi người như thế nào?
Bạn có bao giờ tự hỏi mình rằng, tại sao hai người cùng ở một độ tuổi bằng nhau lại sở hữu vẻ bề ngoài khác biệt, cách xa nhau về tuổi tác như vậy không? Trong khi chúng ta thường chỉ điểm các nguyên nhân ngoại di truyền như việc để da tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, hoặc thói quen hút thuốc lá là các tác nhân chính cho hiện tượng trên, thì trong thực tế, yếu tố di truyền, mà cụ thể hơn là hệ thống các gen chúng ta thừa hưởng được từ bố mẹ, cũng có thể ảnh hưởng rất lớn đến độ tuổi trông bề ngoài của chúng ta.
Sự hài hoà trong những khả năng chọn thể hiện hoặc không thể hiện ra bên ngoài các biểu hiện được quy định bởi gen ở mỗi người chính là điều giúp cho chúng ta trở nên khác biệt về độc nhất. Vì thế, chúng ta có bộ môn di truyền học nhằm để nghiên cứu về các cơ chế sinh học ảnh hưởng đến khả năng xuất hiện của các biểu hiện được quy định bởi gen ra bên ngoài. Hiểu được cơ chế này là một điều rất quan trọng đối với nhân loại vì nó có ảnh hưởng trực tiếp đến tất cả mọi lĩnh vực trong đời sống, sản xuất, sinh hoạt hằng ngày như cơ chế di truyền học của tế bào gốc, lão hoá, tiến hoá, nông nghiệp, bảo tồn loài…Ở một khía cạnh khác trong lĩnh vực di truyền học biểu sinh (epigenetics) hay còn gọi là yếu tố ngoại di truyền, gen dinh dưỡng (nutrigenomics) đi nghiên cứu các tác động qua lại giữa chế độ dinh dưỡng và gen. Nói một cách khác, nutrigenomics xem xét ảnh hưởng của dinh dưỡng như thế nào lên việc biểu hiện/không biểu hiện của gen. Khái niệm gen dinh dưỡng thực tế đã có từ lâu đời, xa xưa nhưng thường chỉ được hiểu tóm gọn lại thành: những gì bạn ăn ảnh hưởng trực tiếp đến biểu hiện gen ra bên ngoài của bạn. Tuy nhiên, điều này chưa đầy đủ và chính xác, bằng cách tìm hiểu kiểu gen và nhu cầu dinh dưỡng cá nhân, hiểu biết về gen dinh dưỡng nutrigenomics cho phép chúng ta kiểm soát tốt hơn sức khoẻ và trạng thái tinh thần của chính mình thông qua chế độ ăn uống hợp lý.
1. Di truyền học biểu sinh/yếu tố ngoại di truyền (epigenetics) là gì?
Di truyền học biểu sinh (epigenetics) hay còn gọi là ngoại di truyền học, là các nghiên cứu về cơ chế sinh học giúp bật/tắt các biểu hiện của gen. Bộ gen của chúng ta chịu ảnh hưởng của cả các tác nhân bên ngoài và tác nhân bên trong như môi trường, chế độ dinh dưỡng, và lối sống hằng ngày. Di truyền học biểu sinh kiểm soát gen của chúng ta mọi lúc mọi nơi, từ nơi bạn sống, những gì bạn ăn, giờ giấc bạn ngủ, cách thức bạn tập thể dục, tất cả những yếu tố này đều có thể ảnh hưởng từ nhỏ đến lớn, thậm chí có thể thay đổi cả cấu trúc của một gen.Di truyền học biểu sinh làm thay đổi gen nhưng thực tế các gen được thay đổi này không gây ảnh hưởng đến cấu trúc của ADN trong thực tế. Các mã di truyền cá nhân của chúng ta thay đổi theo di truyền biểu sinh để đáp ứng các áp lực đến từ môi trường sống, sở thích, lối sống cá nhân, những điều khiến cho bộ gen được mã hoá này trở nên hoàn toàn độc đáo.
Các quá trình di truyền biểu sinh là rất tự nhiên và thiết yếu cho nhiều chức năng của cơ thể. Tuy nhiên, những thay đổi biểu sinh cũng giống như con dao hai lưỡi, có thể dẫn đến nhiều thay đổi tiêu cực đối với sức khoẻ, thậm chí ảnh hưởng đến hành vi nếu chúng diễn ra không đúng cách. Các thay đổi (hay có thể gọi là biến đổi) có vấn đề này còn là nguyên nhân dẫn đến ung thư.Quá trình di truyền biểu sinh tiêu biểu nhất là methyl hoá ADN. Quá trình này làm loại bỏ hoặc bổ sung một gốc methyl tại một số điểm cụ thể tren chuỗi ADN. Khả năng thứ nhất xảy ra sau quá trình này là hypermethylation (tăng gốc methyl sau khi epigenetics diễn ra) khiến cho các gen ngưng biểu hiện của chúng lại; mặt khác, hypomethylation (giảm gốc methyl sau khi epigenetics diễn ra) dẫn đến tăng cường hoạt động gen. Một quá trình di truyền biểu sinh quan trọng khác nữa là quá trình sửa đổi chromatin. Đây là quá trình chỉnh sửa các protein và cấu trúc ADN bằng cách đưa vào các nhóm acetyl, enzyme hoặc các ARN, dẫn đến biểu hiện gen bị thay đổi. Tác động chung của các quá trình này là tính chọn lọc để vô hiệu hoá hoặc kích hoạt một gen nào đó trong cơ thể, dẫn đến khả năng cơ thể bị tăng tính dễ tổn thương khi phải phản ứng với vi khuẩn, với các tác nhân độc hại hoặc các tác hại khác nói chung.
2. Vai trò của dinh dưỡng đối với di truyền biểu sinh/yếu tố ngoại di truyền
Chế độ ăn uống là một yếu tố môi trường quan trọng có ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển và sức khỏe của con người. Duy trì lâu dài một chế độ ăn uống nhất định, chẳng hạn như không cung cấp đủ năng lượng (hoặc cung cấp năng lượng không cân bằng cho cơ thể), thiếu hụt các chất dinh dưỡng thiết yếu, có thể dẫn đến nhiều căng thẳng trong quá trình cơ thể thực hiện trao đổi chất, và từ đó ảnh hưởng đến biểu hiện gen. Ví dụ, một nghiên cứu kết luận chế độ ăn bao gồm nhiều carbohydrate sẽ gây tăng đường huyết, hoặc sử dụng sữa/các sản phẩm từ sữa và chất béo bão hòa (saturated fats) bao gồm cả chất béo chuyển hóa (trans-fats) có liên quan trực tiếp đến sự xuất hiện của mụn trứng cá.Thực tế mà nói, rằng các thay đổi về biểu hiện trên cơ thể xảy ra nhằm phản ứng lại thay đổi trong chế độ dinh dưỡng là do thay đổi của biểu hiện gen hay thay đổi liều lượng hoóc môn lưu thông trong cơ thể còn chưa được kết luận chính xác (hoặc cũng có khả năng cả 2 cơ chế này cùng phản ứng một lúc bên trong cơ thể đối với chế độ dinh dưỡng). Nhưng điều đó cho chúng ta thấy được rằng chúng ta hoàn toàn có khả năng quyết định tình trạng sức khoẻ của mình thông qua kiểm soát chế độ ăn uống phù hợp.Lĩnh vực di truyền biểu sinh/ngoại di truyền đang phát triển nhanh chóng và được quan tâm, bởi vì thông qua nghiên cứu về các yếu tố này, chúng ta giải mã được các tác động của môi trường và lối sống cá nhân ảnh hưởng đến thay đổi biểu sinh thông qua các tương tác trực tiếp với bộ gen của mỗi cá thể.
3. Yếu tố di truyền biểu sinh/ngoại di truyền ở làn da
Di truyền biểu sinh đang cho phép các nhà nghiên cứu đi sâu hơn vào việc tìm hiểu sự tiến triển và các cơ chế phân tử liên quan đến lão hóa cơ thể nói chung cũng như lão hoá da nói riêng. Tuy nhiên, để hiểu được tác động của biểu sinh đối với làn da của chúng ta, trước tiên chúng ta cần hiểu những điều cơ bản.Toàn bộ cơ thể của chúng ta, bào gồm cả làn da, được cấu tạo từ những tế bào. Các tế bào da tự sản xuất các protein cần thiết để chúng duy trì hoạt động sống (hai trong số đó là collagen và elastin). Bản thân mỗi tế bào riêng lẻ đều chứa các cấu trúc di truyền ADN, được xem như là bản thiết kế và hướng dẫn sử dụng cho chức năng của từng tế bào. Trong đó, mỗi một hướng dẫn sử dụng chính là một gen. Và chính tại gen, các thay đổi biểu sinh được tác động và diễn ra. Các gen có thể bị vô hiệu hoá hoạt động hoặc kích hoạt tăng cường hoạt động tuỳ theo ảnh hưởng của môi trường sống, thói quen, áp lực, dinh dưỡng và các tương tác nói chung của cá thể đối với môi trường xung quanh.
Nói một cách chi tiết hơn, da chúng ta là cơ sở cho các tương tác của bản thân với thế giới bên ngoài. Vì vậy, giữ cho da khoẻ mạnh là chìa khoá của sức khoẻ tốt. Theo lẽ thông thường, chúng ta hay lo lắng về các vấn đề nếp nhăn, đốm nâu, tàn nhang, sạm da, và chúng ta cố gắng giữ da ở trạng thái mà nó tồn tại. Tuy nhiên, lão hoá cuối cùng vẫn sẽ diễn ra cho dù bạn có nỗ lực như thế nào đi chăng nữa, thì lão hoá vẫn bắt kịp bạn. Bản thân trong da chúng ta chứa nhiều gen sản sinh hoặc làm phá vỡ liên kết collagen, tăng giảm độ nhạy cảm của da, hay tạo nếp nhăn, hoặc tự tái tạo tế bào mới. Tất cả các gen này đều có cơ chế hai chiều và cơ chế này, như chúng ta đã tìm hiểu ở trên, có thể bị tác động bởi các chất dinh dưỡng, kèm theo quá trình chuyển hoá, hấp thu, tạo ra các biến thể biểu sinh. Vì vậy, dinh dưỡng là một yếu tố có thể sửa đổi và thậm chí là đảo ngược các dấu hiệu biến đổi biểu sinh trong bộ gen và thậm chí là phần nào có thể làm đảo ngược lại các biểu hiện đã xuất hiện ra bên ngoài.
4. Kết luận
Sự quan tâm đến di truyền học biểu sinh của chúng ta giúp chúng ta hiểu hơn về bộ gen của mình mỗi ngày, và từ đó xuất hiện các xu hướng mới trong thế giới làm đẹp, chăm sóc da. Như bạn có thể thấy, xu hướng gần đây nhất là mọi người đang chuyển từ AHAs (một trong bốn chất vàng trong chăm sóc da) sang các peptides với niềm tin rằng peptides thậm chí còn mang lại những kết quả khả quan hơn nữa. Di truyền học phức tạp cũng giống như tất cả những quá trình khác liên quan đến cơ thể con người, nhưng đây có thể sẽ trở thành một xu thế mới trong cộng đồng tín đồ làm đẹp. Và chúng tôi tin rằng, nghiên cứu đột phá cho phép chúng ta sửa đổi gen và có thể thay đổi cách nhìn về cách chúng ta cải thiện sức khỏe của da và của cả cơ thể.