Viên uống chống oxy hoá: nên hay không nên dùng?

— by Ivy Huynh

30.03.2019 — 11 min read

Có nhiều ý kiến cho rằng các viên uống chống oxy hoá tổng hợp (nhân tạo, không phải chất chống oxy hoá thu nạp trực tiếp từ thực phẩm) sẽ khiến cho cơ thể bị rối loạn một số các chức năng. Sự thật có đúng như vậy không?

Phong trào chăm sóc sức khoẻ và sắc đẹp bùng nổ kéo theo hàng loạt các sản phẩm khác nhau ra đời, trong đó khá nổi bật là các viên uống ngăn ngừa oxy hoá (antioxidant supplements). Bổ sung chất chống oxy hóa là bình thường, phổ biến và vẫn được coi là lành mạnh trong lối sống hàng ngày. Chất chống oxy hoá có trong các loại trái cây và rau quả, chất này có liên quan đến nhiều lợi ích cho sức khỏe, trong đó bao gồm giảm nguy cơ mắc bệnh. Mặc dù vậy, cũng có nhiều ý kiến cho rằng các viên uống chống oxy hoá tổng hợp (nhân tạo, không phải chất chống oxy hoá thu nạp trực tiếp từ thực phẩm) sẽ khiến cho cơ thể bị rối loạn một số các chức năng. Bài viết này sẽ giải thích cho các bạn viên uống bổ sung chất chống oxy hóa là gì và tại sao chúng ta nên tiêu thụ các loại thực phẩm giàu chất chống oxy hoá hơn là uống các viên uống bổ sung này vào cơ thể.

1. Viên uống chống oxy hoá là gì?

Viên uống chống oxy hoá là một loại thực phẩm chức năng, trong đó thành phần có nhiều loại chất chống oxy hoá ở mức độ cô đặc. Chất chống oxy hoá là những “chiến binh” chống lại các gốc tự do gây hại cho cơ thể. Gốc tự do là thủ phạm gây ra nhiều chứng bệnh và tình trạng sức khoẻ kém, trong đó có thể kể đến lão hoá da và bệnh ung thư.

*Tác dụng của viên uống chống oxy hoá ảnh hưởng lên cơ thể của chúng ta ra sao?*

Cụ thể hơn, cơ thể chúng ta tạo ra các gốc tự do một cách tự nhiên khi chúng ta tập thể dục và tiêu hóa thức ăn. Các yếu tố môi trường, chẳng hạn như tiếp xúc với tia cực tím, ô nhiễm không khí, khói thuốc lá và hóa chất công nghiệp như thuốc trừ sâu, cũng là nguồn gốc của các gốc tự do. Nếu các gốc tự do vượt quá khả năng cơ thể tự điều chỉnh, bạn sẽ phải đối diện với một tình trạng gọi là áp lực oxy hoá (oxidative stress).

Theo thời gian, tình trạng này trở nên nghiêm trọng hơn và góp phần vào hình thành lão hóa sớm cũng như phát triển thành các căn bệnh, trong đó bao gồm cả ung thư.Các chất chống oxy hóa chính giúp điều chỉnh các gốc tự do trong cơ thể chúng ta là vitamin A, C và E và khoáng chất selen. Các viên uống bổ sung chất chống oxy hóa chứa từ 70 đến 1,660% giá trị hàng ngày (daily value) của các chất dinh dưỡng quan trọng này.Chúng ta vẫn thường hay nghĩ rằng việc bổ sung chất chống oxy hóa sẽ ngăn ngừa thiệt hại do các gốc tự do gây ra cho các tế bào cơ thể, do đó kéo dài được tuổi thọ và tránh xa các loại bệnh tật. Tuy nhiên, việc bổ sung chất chống oxy hóa với hàm lượng cao có thể làm điều ngược lại cho cơ thể.

2. Sử dụng viên uống bổ sung chất chống oxy hoá ở liều lượng cao có thể gây hại cho cơ thể

Những bất lợi cho sức khỏe liên quan đến việc uống bổ sung chất chống oxy hóa quá liều vượt xa lợi ích tiềm năng của nó. Vì vậy, viên uống bổ sung chất chống oxy hóa với liều lượng lớn không được khuyến cáo vì nhiều lý do.

Làm giảm khả năng vận động

*Trong nhiều trường hợp, bổ sung quá liều các chất chống oxy hoá có thể khiến cho cơ thể giảm khả năng vận động và giảm phục hồi cơ bắp sau vận động.*

Cơ thể chúng ta tự nhiên tạo ra các gốc tự do như một sản phẩm phụ của quá trình chuyển hóa năng lượng trong khi tập thể dục. Bạn càng tập luyện chăm chỉ và lâu hơn, cơ thể bạn càng tạo ra nhiều gốc tự do.Bởi vì các gốc tự do có thể góp phần gây ra mệt mỏi và tổn thương cơ bắp, nên nhiều người đề xuất rằng việc bổ sung chất chống oxy hóa có thể làm giảm tác dụng có hại của chúng, do đó cải thiện hiệu suất tập thể dục và hỗ trợ phục hồi cơ bắp.Tuy nhiên, một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc bổ sung chất chống oxy hóa - cụ thể là vitamin C và E - có thể can thiệp vào cách cơ thể bạn thích nghi với việc tập thể dục và thậm chí loại bỏ một số lợi ích sức khỏe liên quan đến tập thể dục.

Tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư

Áp lực oxy hoá (oxidative stress) được gây ra bởi các gốc tự do trên các tế bào cơ thể, cơ chế này được cho là một đóng góp chính cho sự phát triển của bệnh ung thư. Kể từ khi chất chống oxy hóa vô hiệu hóa các gốc tự do, việc bổ sung chất chống oxy hóa đã được suy đoán có khả năng làm giảm nguy cơ phát triển tế bào ung thư hoặc tử vong do ung thư.Tuy nhiên, một số phân tích tổng hợp đã chỉ ra rằng việc bổ sung chất chống oxy hóa không làm giảm nguy cơ mắc nhiều loại bệnh ung thư cũng như giảm nguy cơ tử vong do chúng được chẩn đoán, trên thực tế, chúng thậm chí có thể làm tăng nguy cơ mắc một số bệnh ung thư. Ngoài ra, một số phân tích tổng hợp đã phát hiện ra rằng bổ sung beta-carotene, tiền chất của vitamin A, làm tăng nguy cơ ung thư bàng quang và ở những người hút thuốc cũng có nguy cơ mắc ung thư phổi.Ngoại lệ là selen, có thể giúp ngăn ngừa ung thư ở những người có hàm lượng khoáng chất thấp hoặc ở những người có nguy cơ mắc ung thư cao. Tuy nhiên, cần nhiều nghiên cứu hơn trước khi có thể khuyến nghị sử dụng selen cho mục đích này.

Ảnh hưởng đến khả năng sinh sản

Liều cao vitamin A có thể gây ra dị tật ở thai nhi (điển hình là trường hợp thuốc trị isotretinoin - một dạng vitamin A uống liều cao được sử dụng trong điều trị mụn trứng cá). Các bà mẹ đang mang thai cần tham khảo kỹ ý kiến của bác sĩ trước khi quyết định sử dụng bất kỳ viên uống thực phẩm chức năng nào cho cơ thể vì có thể gây ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ thai nhi.

Vitamin A rất quan trọng đối với sự tăng trưởng và phát triển của thai nhi, nhưng ở liều cao, bổ sung vitamin A có thể làm tăng nguy cơ dị tật bẩm sinh. Do đó, phụ nữ có thể đang hoặc đang mang thai không nên bổ sung vitamin A liều cao.Những viên uống bổ sung này chỉ được khuyến nghị cho phụ nữ mang thai ở những khu vực thiếu vitamin A, như ở Châu Phi và Đông Nam Á. Beta-carotene, tiền chất của vitamin A, không được chứng minh là dẫn đến dị tật bẩm sinh. Nhưng vì việc bổ sung lâu dài có liên quan đến ung thư, phụ nữ mang thai nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi bổ sung beta-carotene.

3. Tác dụng của vitamin C

Mặc dù viên uống bổ sung chất chống oxy hóa thường không được khuyến nghị vì nhiều lý do, vitamin C chống oxy hóa có thể có lợi cho những người hay mắc phải chứng cảm lạnh thông thường hoặc những người hút thuốc thường xuyên.

Lợi ích của vitamin C đối với những người mắc bệnh cảm lạnh

*Bạn có biết tại sao khi bị cảm lạnh, bác sĩ thường khuyến khích bạn uống nhiều nước cam, chanh không?*

Vitamin C chưa được chứng minh là ngăn ngừa cảm lạnh thông thường, nhưng nó có thể làm giảm mức độ nghiêm trọng và làm giảm thời gian của bệnh.Trong một phân tích tổng hợp ở hơn 11.000 người, việc bổ sung vitamin C đã được chứng minh là làm giảm 8% thời gian bị cảm lạnh đồng thời giảm mức độ nghiêm trọng của nó.Tuy nhiên, tốt nhất là chúng ta chỉ nên uống vitamin C với liều lượng nhỏ - thường dưới một gram - vì khả năng hấp thu của cơ thể giảm đi khi dùng liều cao hơn (vì vậy uống liều cao hơn không thực sự có ý nghĩa gì, do cơ thể chúng ta không thể hấp thu được). Ngoài ra, liều cao hơn có thể gây khó chịu cho dạ dày.

Vitamin C cần thiết cho những người hút thuốc lá

Hút thuốc gây ra nhiều loại bệnh ung thư, phần lớn là do khói thuốc lá có chứa độc tố gây tổn thương oxy hóa cho các tế bào cơ thể của bạn.

Những người hút thuốc lá có nhu cầu vitamin C cao hơn so với người bình thường, tương tự với những người thường xuyên phải tiếp xúc với khói thuốc lá dù họ không hút thuốc.

Do sự gia tăng tiếp xúc với các gốc tự do này, nghiên cứu cho thấy những người hút thuốc cần nhiều hơn 35 mg vitamin C mỗi ngày so với những người không hút thuốc lá. Tương tự, tiếp xúc với khói thuốc lá cũng làm tăng nhu cầu vitamin C.Tuy nhiên, nhu cầu bổ sung vitamin C này có thể dễ dàng được đáp ứng thông qua chế độ ăn uống và không cần phải dùng đến các viên uống bổ sung chất chống oxy hóa.

4. Hãy tận dụng nguồn thực phẩm giàu chất chống oxy hoá thay vì phụ thuộc vào các viên uống bổ sung

Thực phẩm là một nguồn chất chống oxy hoá tự nhiên, an toàn, lành mạnh cho cơ thể. Tất cả các loại thực phẩm đều chứa các chất chống oxy hóa khác nhau với số lượng khác nhau, do đó, điều quan trọng là bao gồm nhiều loại thực phẩm trong chế độ ăn uống của bạn. Trong khi các sản phẩm từ động vật, như trứng và các sản phẩm từ sữa, có chất chống oxy hóa ở mức độ thấp hoặc trung bình, thì thực phẩm có nguồn gốc thực vật chứa một lượng chất chống oxy hoá đặc biệt cao.

*Trà xanh cực kỳ giàu chất chống oxy hoá, và còn là thức uống yêu thích của nhiều người nữa.*

Những thực phẩm có nguồn gốc thực vật này bao gồm:

Rau xanh: Bông cải xanh, ớt chuông, rau bina.

Trái cây: Cam, táo, dâu.

Ngũ cốc nguyên hạt: Yến mạch, quinoa, gạo nâu.

Đậu: đậu trắng, đậu pinto, đậu đỏ.

Các loại hạt: Quả óc chó, quả hồ đào, hạnh nhân.

Đồ uống: Cà phê, trà.

5. Kết luận

*Những nguồn thực phẩm dồi dào chất chống oxy hoá có trong tự nhiên.*

Các viên uống bổ sung chất chống oxy hóa thường được coi là khá an toàn nhưng có thể xuất hiện vấn đề khi dùng quá mức. Chúng có thể làm giảm lợi ích của việc tập thể dục và tăng nguy cơ mắc một số bệnh ung thư và dị tật bẩm sinh.Nói chung, thông qua chế độ ăn uống lành mạnh và đa dạng, lối sống tích cực, tập luyện phù hợp, bạn sẽ nhận được nhiều lợi ích tốt hơn nhiều so với việc phụ thuộc vào các viên uống thực phẩm chức năng.